De drukker
1922 – 1940
Terwijl Werkmans kunstenaarschap tot bloei komt, draaien zijn persen ook voor het reguliere handelsdrukwerk. Na een moeilijke periode in de jaren ’20 gaan de zaken in de jaren ’30 een stuk beter. Hoewel hij maar sporadisch nieuw lettermateriaal kan kopen, schaft hij eind jaren ’30 wel een nieuwe drukpers aan: een Heidelberger Drukautomaat.
De Heidelberger Drukautomaat is een compacte degelpers, die Werkman aanschaft als vervanging voor één van zijn snelpersen. De Heidelberger is modern en erg populair bij collega-drukkers. Werkman betaalt de pers af in termijnen, terwijl hij hem naar volle tevredenheid gebruikt. Als de Heidelberger is afbetaald ontvangt hij op 5 april 1940 een korte brief van de leverancier, Lettergieterij ‘Amsterdam’.
Midden jaren ’20 richt Werkman het ontwerpbureau Bureau Claxon op. Het wordt geen groot succes en regulier drukwerk blijft de kern van de zaak. Opdrachten voor drukwerk, zoals bioscoopaffiches, jaarverslagen en reclamefolders zorgen voor het grootste deel van de inkomsten. Het werk is functioneel en onderscheidt zich niet van het werk van andere drukkerijen. Maar met drukwerk voor De Ploeg én voor opdrachtgevers die zijn vrije omgang met kleur en vorm waarderen, blijft Werkman experimenteren met ‘moderne typographie’.
De Heidelberger Drukautomaat was het werkpaard in de drukkerij, waarop Werkman zijn commerciële drukwerk maakte.
In deze video laat GRID-medeweker Bert Loos zien hoe een vergelijkbare Heidelberger werkt.
Lage der A
Van de inrichting van de drukkerij aan de Lage der A zijn weinig foto’s bekend. De bouwtekening die Werkman in 1923 aanleverde bij de aanvraag voor een hinderwetvergunning laat zien hoe de machines waren opgesteld.
“Daar heb je weer de telefoon, de motor de machines die met hun geluiden je roepen, die mensen die met hun orders en standjes vereeren en plagen, de chefs die vragen, de wissels die betaald moeten worden, de rente die je noodzaakt tot werken.”
(H.N. Werkman, 1917)
H.N. Werkman (typografie en druk) en Johan Dijkstra (tekst), De Ploeg Groningen Holland 1927, 1927, boekdruk op papier. Groninger Museum.
H.N. Werkman (typografie en druk) en Johan Dijkstra (tekst), De Ploeg Groningen Holland 1927, boekdruk op papier. Groninger Museum.
Kwitanties Drukkerij H.N. Werkman, ca. 1928, boekdruk op papier, ca. 14 x 21 cm. Groninger Museum / Groninger Archieven (2536-1083), in 2007 geschonken door de Erven Job Hansen.
Uitnodiging tentoonstelling H.N. Werkman in Kunstzaal Helen Spoor, 1939, boekdruk op papier, 15 x 11 cm. Stedelijk Museum Amsterdam, Werkman Archief.
Geboortekaartje Dirkje van der Zee, 1926, boekdruk op papier, 10 x 9 cm. Groninger Museum.