De kunstenaar
1922 – 1940
In het voorjaar van 1922 verhuist Werkman zijn drukkerij naar twee verdiepingen in een pakhuis aan de Lage Der A. Een jaar later komt ook De Ploeg in het pakhuis terecht: ze beginnen er een gezamenlijk atelier, inclusief tentoonstellingsruimte. Onder invloed van zijn nieuwe bovenburen raken Werkmans artistieke interesses in een stroomversnelling.
Film door Jurjen K. van der Hoek, Museum Belvédère
The Next Call
Werkman start met het uitgeven van The Next Call, een tijdschrift met veel eigen tekst en beeld. Ook begint hij met het drukken van prenten in een zelf bedachte techniek, die hij druksels noemt. Het zijn min of meer abstracte composities, waarvoor hij materiaal uit zijn werkplaats ininkt en afdrukt op de handpers. Later maakt hij meer figuratieve voorstellingen, waarvoor hij sjablonen snijdt die hij aanvult met gestempelde details.
Met The Next Call en zijn druksels probeert Werkman -met wisselend succes- aansluiting te vinden bij de internationale avant-garde. Het drukwerk, dat hij al deze jaren voor De Ploeg blijft verzorgen, bepaalt mede het vooruitstrevende beeld van de kunstkring in de jaren twintig en dertig.
Een belangrijk item in Werkmans drukkerij was zijn Duitse kniehevelpers uit 1845.
In deze video laat GRID-medewerker Bert Loos op een vergelijkbare pers zien hoe Werkman zijn kniehevelpers gebruikte.
Duitse kniehevelpers
Vanaf 1912 staat er een Duitse kniehevelpers uit 1845 in Werkmans drukkerij. Hij gebruikt het gietijzeren apparaat aanvankelijk als proefpers: hij kan er snel enkele afdrukken van een zetsel op maken om zetfouten op te sporen, voordat een hele oplage op een snelpers wordt gedrukt.
In de jaren ’20 gaat Werkman de pers ook gebruiken als kunstenaarsgereedschap. Hij ontwikkelt er zijn eigen techniek op: prenten waarin de voorstelling is opgebouwd uit afdrukken van allerlei objecten, zoals de achter- en zijkanten van houten letters en ander materiaal uit zijn drukkerij. Ook als zijn techniek vrijer en soms bijna schilderachtig wordt, vormt deze pers het hart van zijn atelier en drukkerij.
Gevel, 1925, handpers op papier, 65 x 50 cm.
Groninger Museum.
Klankgedichten
Werkman experimenteert niet alleen met beeld en drukwerk: hij schrijft ook gedichten. Het zijn klankdichten, met ritmische teksten die op het eerste gezicht onbegrijpelijk lijken. Maar als je ze beter leest, vallen sommige woorden toch nog op hun plek.
“Voor mij zou het leven waardeloos zijn als er niet de moderne kunst was en als ik niet de mogelijkheid had om me daarin te uiten op welke manier dan ook, nu ik de wijze waarop ik mij kan uiten langzamerhand heb gevonden.”
(H.N. Werkman, in zijn brief aan August Henkels, juni 1942)
