Morning Lord, Morning Lord
Het druksel Portret van een zwarte dominee (D-510) maakt deel uit van een serie koppen die Werkman maakt in 1944. De grijzende man is door zijn toga herkenbaar als dominee; wie hij is, weten we niet. Mogelijk verwijst Werkman met dit portret naar een personage uit The Green Pastures (1936), een film waar hij erg van onder de indruk is.
Werkman schrijft in oktober 1941 aan dominee en redacteur van De Blauwe Schuit August Henkels: ‘De film heb ik indertijd in Luxor gezien en bijzonder mooi gevonden. Nog vaak hebben we het over dingen die daarin voorkomen. [...] Nog hoor ik de bloempjes roepen langs den weg: morning Lord, morning Lord, en hoor ik het engelengezang der negers. Waar worden elders zulke liederen zoo gezongen? Ik heb ook wel menschen gesproken die er niets aan vonden, helaas, want ik had hen er zooveel goeds van verteld’.
Zwarte mensen worden in dit citaat, en ook in andere brieven van Werkman, aangeduid met een term die tegenwoordig racistisch is. In zijn tijd was zo’n bewoording gangbaar. Zo was dit druksel eerder bekend onder de titel ‘Portret van negerdominee’. Er is daarom voor gekozen de titel aan te passen.
In The Green Pastures vertelt een dominee aan de leerlingen van zijn zondagschool verschillende verhalen uit de Bijbel. Hoewel Werkman de film prachtig vindt, zijn er bij de productie wel kanttekeningen te plaatsen: de cast van The Green Pastures bestaat uit zwarte acteurs, maar de regisseurs zijn wit. Een van hen, Marc Connelly, schreef eerder het toneelstuk waarop de film wordt gebaseerd. Connelly liet zich inspireren door het boek Ol’ Man Adam an’ His Chillun (1928), een verzameling Afro-Amerikaanse volksverhalen van de eveneens witte auteur Roark Bradford. De film veroorzaakt veel opschudding – niet alleen omdat God door een acteur wordt gespeeld, maar er komt ook kritiek op het stereotype beeld dat de witte schrijvers schetsen van de ‘simpele’ geloofsbeleving van de Afro-Amerikanen.
The Green Pastures (1936)
Naar aanleiding van hun gemeenschappelijke bewondering voor de film stelt Henkels Werkman voor om enkele drukken te maken geïnspireerd op The Green Pastures. Werkman informeert Henkels in oktober 1941 dat hij ‘drie ideeën voor Green Pasture-bladen heeft vastgesteld’. In april en juli 1942 verwijst Werkman opnieuw naar mogelijke Green Pastures-druksels, maar of hij zijn ideeën daadwerkelijk heeft uitgewerkt en in welke druksels, weten we niet precies. Er zijn uit die jaren geen druksels overgeleverd die duidelijk een relatie vertonen met de film. Mogelijk blijft de film nog lang nazingen in Werkmans hoofd en komt de inspiratie een paar jaar later tot wasdom in dit druksel.
Marije Sennema
Met dank aan Anneke de Vries
Morning Lord, Morning Lord: 14 juni t/m 11 september 2022.
